Μες στην τρελή αποκριά!!! – Διαθεματική προσέγγιση (μέρος 1ο)

Μια εβδομάδα έμεινε και το τρελό ξεφάντωμα πλησιάζει… 🙂 Η έναρξη του τριωδίου και τα αποκριάτικα έθιμα που είναι πλούσια στην πατρίδα μας και διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή, μας δίνουν την ευκαιρία για γνώσεις, μα κυρίως για ΠΟΛΥ παιχνίδι με τα παιδιά. Οπότε, μπορείτε να πάρετε ιδέες για το πως να δουλέψετε τη θεματική ενότητα «ΑΠΟΚΡΙΕΣ» στην τάξη σας…

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΥΛΙΚΟ

• Το καρναβάλι έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. Οι μάσκες που φοράμε τις Απόκριες, δεν είναι άλλο από μια εξέλιξη των αρχαίων προσωπείων που φορούσαν οι ηθοποιοί, όταν έπαιζαν στις θεατρικές παραστάσεις που δίνονταν προς τιμήν του θεού Διονύσου.

• Η  λέξη «Απόκριες» είναι σύνθετη από τις λέξεις «από» και «κρέας». Σημαίνει δλδ, την αποχή από το κρέας την τελευταία εβδομάδα του τριωδίου, που μας προετοιμάζει για τη νηστεία της Σαρακοστής. Ανάλογη με την ελληνική λέξη Αποκριά είναι και η λατινική λέξη Καρναβάλι (Carneval, Carnevale, από τις λέξεις Carne=κρέας και Vale=περνάει)
• Οι Απόκριες διαρκούν 3 εβδομάδες, γι’αυτό και η περίοδος αυτή ονομάζεται Τριώδιο. Η πρώτη εβδομάδα των Αποκριών λέγεται και «Προφωνή«, επειδή παλιά προφωνούσαν, δηλαδή διαλαλούσαν ότι άρχιζαν οι Απόκριες. Η δεύτερη εβδομάδα λέγεται «Κρεατινή» ή της Κρεοφάγου, επειδή έτρωγαν κρέας και δεν νήστευαν ούτε την Τετάρτη ή την Παρασκευή. Η τρίτη εβδομάδα λέγεται «Τυρινή ή της Τυροφάγου«, επειδή έτρωγαν γαλακτοκομικά προϊόντα.
• Στη μέση της Αποκριάς, βρίσκεται και η «Τσικνοπέμπτη». Την ημέρα αυτή συνηθίζεται να τρώμε ψητό κρέας στα κάρβουνα, εξ ου και το όνομά της, από τον καπνό που ονομάζεται «τσίκνα».

Το έθιμο του Καρναβαλιού είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο στη χώρα μας και γιορτάζεται με διάφορα έθιμα ανα περιοχή που έχουν ιδιαίτερο ξεχωριστό χαρακτήρα. Πιο συγκεκριμένα:

1. ΠΑΤΡΑ: Το καρναβάλι πραγματοποιείται εδώ και 160 χρόνια. Είναι φυσικά επηρεασμένο από τις παραδόσεις και άλλων λαών,  αλλά αποτελέι ένα από τα σημαντικότερα της Ευρώπης. Το πατρινό καρναβάλι περιλαμβάνει τη μεγάλη παρέλαση των καρναβαλιστών, μικρών και μεγάλων, τα μπορμπούλια, το σοκολατοπόλεμο,δεκάδες άρματα, χαρούμενες μελωδίες, βεγγαλικά και φυσικά το κάψιμο του βασιλιά καρνάβαλου την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς.
2. ΝΑΟΥΣΑ: Ένα έθιμο από τα χρονια της τουρκοκρατίας αναβιώνει κάθε χρόνο στην περιοχή της Νάουσας. Πρωταγωνιστούν οι «Μπούλες» (άντρες ντυμένοι γυναικεία) και οι «Γενίτσαροι«. Το έθιμο αυτό περιλαμβάνει μεταμφίεση ΜΟΝΟ των νέων ανδρών, μουσικά και χορευτικά δρώμενα. Οι συμμετέχοντες κατεβαίνουν ομαδικά στην πλατεία με τη συνοδεία οργάνων για να χορέψουν. Επίσης φοράνε παραδοσιακές στολές και μάσκες και οι χοροί τους είναι βγαλμένοι από τη λαΪκή παράδοση και ιστορία της περιοχής.
   1. 
   2. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το έθιμο, πατήστε ΕΔΩ: http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CF%80%CE%BF%CF%8D%CE%BB%CE%B%CF%82  

Σοχό Θεσσαλονίκης: Στο Σοχό του νομού Θεσσαλονίκης εμφανίζονται οι Κουδουνοφόροι, κατάλοιπο της διονυσιακής λατρείας. Με τραγόμορφες στολές και κουδούνια σε όλο το σώμα τους, χορεύουν στους δρόμους και τις πλατείες.Γυρίζουν στα σπίτια και τους δρόμους, χτυπούν προκλητικά τα κουδούνια τους, προσφέρουν στους περαστικούς από το ποτό που κρατούν και δέχονται ευχές για καλή χρονιά και σοδειά. Οι εκδηλώσεις της Απόκριας κλείνουν με το έθιμο των μετανοιών. Οι μεγαλύτεροι δίνουν άφεση αμαρτιών στους μικρότερους που με πολύ σεβασμό επισκέπτονται τους μεγαλύτερους, τους φιλούν το χέρι και τους προσφέρουν ένα πορτοκάλι.

ΣΚΥΡΟΣ: Στη Σκύρο αναβιώνει το έθιμο του «Γέρου και της Κορέλας«. Άντρες φορούν την παραδοσιακή φορεσιά του σκυριανού βοσκού και στη μέση τους κρεμούν μεγάλες κουδούνες. Οι «Κορέλες» είναι επίσης άντρες, ντυμένοι γυναικεία, οι οποίοι γυρίζουν στους δρόμους και τα σπίτια ξεσηκώνοντας το νησί με χαρούμενες φωνές, τραγούδια και χορούς, και κυρίως με τους δυνατούς ήχους των κουδουνιών.

ΚΑΣΤΟΡΙΑ: Στην Καστοριά, οι κάτοικοι ανάβουν μεγάλες φωτιές, τις «Μπουμπούνες«, γύρω από τις οποίες στήνεται χορός με την συνοδεία παραδοσιακών τοπικών σχημάτων. Στο τέλος, οι πιο τολμηροί πηδάνε πάνω από τη θράκα.
Έθιμο της ίδιας βραδιάς είναι και ο «χάσκαρης«. Στην άκρη ενός πλάστη δένεται μία κλωστή και στην άκρη της κλωστής ένα βρασμένο αβγό. Ο αρχηγός της οικογένειας κρατά τον πλάστη και τον κατευθύνει στα στόματα των μελών, οι οποίοι προσπαθούν να το «χάψουν» (να το δαγκώσουν).  ΚΟΖΑΝΗ: Κύριο χαρακτηριστικό της Κοζανίτικης Αποκριάς είναι ο «Φανός» – προέρχεται από το αρχαίο ρήμα «φαίνω» – το άναμμα δηλαδή φωτιάς σε βωμό στο σταυροδρόμι κάθε γειτονιάς και τα σατιρικά πειράγματα στο Κοζανίτικο γλωσσικό ιδίωμα. Το έθιμο του ανάμματος του «Φανού» έχει παμπάλαιες ρίζες.
Είναι μία γιορτή με λατρευτικό αλλά και ανατρεπτικό χαρακτήρα που στήνεται γύρω από ένα βωμό στον οποίο η φωτιά καίει όλη τη νύχτα και γίνεται το βράδυ της «Τρανής της Απουκράς» όταν το κέφι έχει φτάσει στα ύψη.
Γύρω από τη φωτιά σχηματίζεται ένας κύκλος με επικεφαλής τον κορυφαίο τραγουδιστή, ο οποίος τραγουδάει πρώτος και μόνος του τα αποκριάτικα τραγούδια ακολουθούμενος από το χορό που επαναλαμβάνει ομαδικά και με τον ίδιο τρόπο τον στίχο.

.

Η εκδήλωση πραγματοποιείται σε συγκεκριμένα μέρη της Κοζάνης που συνήθως είναι τα σταυροδρόμια κάθε γειτονιάς.
Είναι καλά οργανωμένη από τους κατοίκους της γειτονιάς και ο καθένας αναλαμβάνει από μία αποστολή: το κέρασμα, την τροφοδοσία, το τραγούδι κτλ.
Ο εθελοντισμός στην πλήρη αποθέωσή του!
Φυσικά ο χορός συνοδεύεται από πολύ φαί (κεφτεδάκια, κιχιά) και κρασί!

Κάθε μέρα ανάβει και ένας ξεχωριστός φανός και την μεγάλη αποκριά (2η Κυριακή) ανάβουν όλοι μαζί!

1. ΤΥΡΝΑΒΟΣ:

   Στον Τύρναβο της Λάρισας, στην καρδιά του Θεσσαλικού κάμπου, λίγα χιλιόμετρα βορειοδυτικά της πρωτεύουσας της Θεσσαλίας, μια παράδοση σπάει τα ταμπού, αναβιώνει τη Διονυσιακή λατρεία, και γιορτάζει περίτρανα την Αποκριά, το ποτό και το ξεφάντωμα! Ο λόγος για το έθιμο του «Μπουρανίου» που λαμβάνει χώρα την Καθαρά Δευτέρα, κάθε χρόνο, στον Τύρναβο. 
   Το «Μπουρανί» (τούρκικη λέξη) σημαίνει λαχανόρυζο (ή σπανακόρυζο), είναι έδεσμα σε μορφή σούπας, από σπανάκι, τσουκνίδα, και ξύδι. Σημάνει την έναρξη του χορού, των τραγουδιών και των άσεμνων εκφράσεων και πειραγμάτων. Στην ουσία, το  «Μπουρανί» είναι η γιορτή του φαλλού, συμβολίζει την αναπαραγωγή και την ευτεκνία. Στο έθιμο, οι άντρες κρατούν στα χέρια τους φαλλούς, σαν σκήπτρα, φτιαγμένα από ξύλο ή πηλό. Το συγκεκριμένο έθιμο δεν χρειάζεται να το διδάξουμε στα παιδιά, το αναφέρω καθαρά για πληροφοριακούς λόγους! 🙂

2.  
   • ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΑ

   1.Βιβλιοπροτάσεις για ανάγνωση:

– «Καλές Απόκριες» (Εύα Καραντινού- εκδ. Άγκυρα)

– «Μια μάσκα γελάει και κλαίει » 
Συγγραφέας: Αλεξάνδρου Γιώτα
Εκδότης: Νίκας / Ελληνική Παιδεία Α.Ε.

– «Μασκαρέματα» Συγγραφέας:Πασσιά Αγγελική, Μανδηλαράς Φίλιππος
Εικονογράφος: Πάνος Νίκος
Εκδότης: Φυτράκη

– «Οι απόκριες του Μπάμπη»
Συγγραφέας: Κοκορέλη Αργυρώ
Εικονογράφος: Παπανικολάου Πωλίνα
Εκδότης: Μίλητος

– «Ο Αρλεκίνος» Συγγραφέας: Ζωρζ Ζαρή  –  Εκδόσεις: Πατάκης

– «Το λουλούδι που λεγόταν αρλεκίνος»   Συγγραφέας: Βιβή Ματσούκα –  Εκδόσεις: Πορτοκάλι

– «Η μαγική ομπρέλα του παλιάτσου»    Συγγραφέας: Παπατσαρούχας Βασίλης- Εκδόσεις: ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

                                                              – «Οι 3 αποκριάτικες κορδέλες»    Συγγραφέας : Ευγένιος Τριβιζάς      Εκδόσεις: Πατάκης    

2. Ποιήματα για το καρναβάλι

«ΤΟ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ»  (Ρένα Καρθαίου)

Ο Φλεβάρης έχει βάλει
τη σφραγίδα «Καρναβάλι».
Κι ύστερα φωνάζει: «Εμπρός,
τώρα γλέντι και χορός !»

Μύτες γίνονται μυτάρες
και τα αυτιά γίναν αυτάρες.
Να μαλλούρες και γυαλάκια,
στοματάρες και μουστάκια .

Κι άνοιξαν κι οι ουρανοί ,
σεληνάνθρωποι, Αρειανοί
κατεβήκαν με σβελτάδα,
και πατήσαν στην Ελλάδα

Ο Κωστάκης φουστανέλα
παριστάνει τον Τζαβέλα.
Και μια βλάχα που περνάει,
της γιαγιάς ρούχα φοράει.

Καουμπόηδες, Χιονάτες,
Με παπούτσια γάτοι, γάτες,
πειρατές και βασιλιάδες,
μασκαράδες, μασκαράδες!

Πωπώ! χρώματα, στολές
γέλια, θόρυβος, χαρές !
Έμπα αγόρι, μπες κοπέλα
στου καρναβαλιού την τρέλα.

Να ‘ χαμε όλη τη χρονιά
χαρτοπόλεμο, παιδιά!
Μα κι οι Απόκριες κάθε μήνα,
μουσικές και σερπαντίνα.

Κουτσοφλέβαρε λεβέντη,
τ’ άναψες καλά το γλέντι.
Γρήγορα να φέρεις πάλι,
χορό, γέλια, καρναβάλι.

«ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΚΛΟΟΥΝ» (Γιώργος Μαρίνος)

 

Αυτές και ΠΟΛΛΕΕΕΕΕΕΕΕΕΣ ακόμη ιδέες θα βρείτε στη συλλογή μου στο Pinterest. Πατήστε στο σύνδεσμο και θα τις δείτε: http://www.pinterest.com/elenamakri73/carnival-%CE%B1%CF%80%CF%8C%CE%BA%CF%81%CE%B9%CE%B5%CF%82/